Thế Giới +: Chợ xưa Sài Gòn

Sài Gòn hình thành với chợ, trên bến dưới thuyền. Có tới hai trăm năm mươi chợ, nhiều cái đã đi vào dĩ vãng. Vài cái nhiều người biết:

1. Chợ Cầu Ông Lãnh: Từ bến ghe chành trở thành chợ vào năm 1872, đầu mối hàng thủy sản. Năm 1946, dẹp lò mổ heo, phát triển thêm chợ Cầu Muối, đầu ngành nông sản, biến đường Lò heo (đường Nguyễn Thái Học) thành bến xe.

Tháng 4/1999, chợ Cầu Ông Lãnh cháy. Năm 2004, cả hai chợ bị giải tỏa để làm đại lộ bờ sông. Ông Lãnh có lẽ là Lãnh Binh Thăng, còn Cầu Muối là cầu chuyển muối từ miền Trung chở vào bằng ghe.

2. Chợ Lớn cũ: Ra đời sau khi người Hoa từ Cù Lao Phố về đây lánh Tây Sơn (1776). Ảnh này chụp đầu thập niên 1920. Địa danh Chợ Lớn phát xuất từ đây: ngôi chợ lớn nhất vùng... "Chợ Lớn". Sau khi lập Chợ Lớn mới (Bình Tây) thì chợ này bị dẹp bỏ vì quá tải.

3. Chợ Bình Tây: Biết chính quyền Chợ Lớn có ý định xây ngôi chợ mới để thay thế Chợ Lớn cũ đã quá chật chội, năm 1928, ông Quách Đàm, thương gia người Hoa, bỏ tiền mua một cuộc đất rộng nằm giữa kênh Tàu Hủ và rạch Bàng (đường Hậu Giang - Tháp Mười ngày nay), xây nên ngôi chợ Bình Tây (26.000m2, gấp đôi chợ Bến Thành), cấu trúc trệt - lầu, kiến trúc Đông phương.

Ông Quách Đàm hiến tặng ngôi chợ cho tỉnh, với điều kiện đổi lấy dãy phố tự xây hai bên tả, hữu chợ làm kinh doanh. Ông được đặt tượng trong chợ.

Bình Tây, tên làng cũ. Trước 1990 là chợ đầu mối cả nước.

4. Chợ Cá: nay không còn. Xưa nằm trên đường Tổng Đốc Phương (nay là Châu Văn Liêm), ở vị trí vòng xoay tượng Phan Đình Phùng. Năm 1954, Sài Gòn xây lại một chợ tôm cá, nhưng kiến trúc khá văn hóa, đó là chợ Hòa Bình (tên làng cũ).

5. Chợ Tân Định: Xây năm 1926. là chợ nhà giàu thời đó. Hai bên có bãi xe hơi, phía sau là bến xe ngựa (đường Mã Lộ).

Chung quanh là nhà vườn, đất thênh thang của làng cũ Tân Định.

6. Chợ Bà Chiểu: Chợ trung tâm tỉnh Gia Định xưa, có từ đầu thế kỷ XIX. Kiến trúc chợ thuộc hạng bình dân, xây năm 1942.

Tên chợ từ tên vùng đất, chưa rõ nguồn gốc Bà Chiểu. Có người cho rằng bà là một trong năm bà vợ của một lãnh binh thuộc triều Nguyễn, có sáng kiến chia vùng quản chợ. Bốn chợ còn lại là Bà Hạt, Bà Hom, Bà Quẹo, Bà Điểm. Còn theo Sơn Nam, "chiểu" là ao. Bà là nữ thần được thờ bên ao.

7. Chợ Gò Vấp: Chợ có từ lâu, thuở dân cư còn thưa thớt. Sau 1954, người Bắc di cư vào các chợ, đậm hương vị Bắc cũng như các chợ Xóm Mới, Ông Tạ, Bùi Phát...

8. Chợ Thủ Đức: có khi Nguyễn Hữu Cảnh vào nam, thế kỷ XVII. Người lập ra chợ này vốn là một thương gia người Hoa trong phong trào "phản Thanh phục Minh".

Ông Tạ Dương Minh (Tạ Huy), hiệu Thủ Đức, đãgóp phần khai khẩn lập ấp vùng Linh Chiểu xưa và xây dựng ngôi chợ đầu tiên tại đây mang tên hiệu của ông.

9. Chợ Bà Điểm: Vùng này xưa nhiều rừng, cọp dữ. Canh ba, canh tư, dân gánh nông sản về Bến Nghé bán phải đi thành đoàn, đốt đuốc chống cọp.

Đây là vùng canh tác cau, trầu cuối cùng của 18 Thôn Vườn Trầu. Bà Điểm là chợ đầu mối trầu, cau cho Lục tỉnh từ thế kỷ XIX cho đến cuối thập niên 1980. Giữa thập niên 1990 vẫn còn bến xe ngựa.

Theo một nhà nghiên cứu, Bà Điểm là vợ của một lãnh binh. Một tư liệu khác thì bảo là người đã giúp Trương Định đánh Pháp (1861), còn theo TS. Lê Trung Hoa, bà là chủ quán bán nước chè ở vùng này.

Chợ Bà Điểm trăm năm trước (1910) được quy hoạch cốt lề, có đèn đường, thắp dầu (nay là góc Phan Văn Hớn - Phan Văn Đối). Hai bên đường nhiều nhà ngói, đi lại chỉ có xe bò và ngựa...

Sài Gòn thủa ấy thế này: